|
E Rromani Rrazuma
|
“Romani’ Inglizitskones, si ekh swato/alav kai anavyarel kethanes le but fyalurya shibange, etnikalni thai kuluralni obichaya kai si hulade kethane mashkar le mai but katar 12 milivoya Romane zhene kai beshen ande but thema diferentni ande lumiya antrego, kodo si o Rromano them/narodo kai le Gazhe anavyarde butivar “Gipsurya” desar o Rromano them/narodo avile ande Ivropa mashkaruni katar o Balkano ande desh-u-panshto kenturiya.
|
|
“Romani,” Inglizitskones, si ekh swato/alav kai anavyarel kethanes le but fyalurya shibange, etnikalni thai kuluralni obichaya kai si hulade kethanes mashkar le mai but katar 12 milivoya Romane zhene kai beshen ande but thema diferentni ande lumiya antrego, o Rromano them kai le Gazhe anavyarde istorikalnones le “Gipsurya.” O Rromano them avilo katar e Indiya do-multanes thai beshlas but koleniyi/gineratsiyi ande Vizantiya ande Anatoliya, (ando them kai akana bushol e Turkiya e estikani). Desar kodo vakto, tradine but Rroma kai e Gertsiya kai wuni lender beshenas zhi ages. Avre le Rromane themeske tradine hai beshle ando Balkano, ande sa e Ivropa, ande Rrusiya, ande Skandinaviya, ande l’ thema Baltikani, ande Angliya, ande Kanada, ande Amerika, ando Meksiko, ande but thema ande l’ Americhi Latini, thai-vi ande Ostraliya. O dashtimos te den-duma e Rromani shib sar o pai nai yehk fyalo mashkar sa le Rroma kai den-duma le mai but kater 80 diyalekturya kai keren e Rromani shib, numa le neve teknologiyi kai sikyon o Rromano them, kerde nevo interezhno te sikyol peske parintoski shib thai-vi shinadyas/dyas leske oportuniteturya te kerel komunitatsiya inkyal le granitsi sare themenge sar nashti sas-leske te kerel mai anglal. Le Rromane manush si len na ferdi pengi kultura thai pengi Rromani shib numa ande l’ but them kai beshen, si len o natsiyonaliteto le themesko ande l’ sosiyetaturya thai natsiya kai hamisaile le Gazhensa de but kenturiyi. Sar chetatsyanurya ande but natsiyange thema, o Rromano them shai del-duma le shiba Gazhikane le themenge thai-vi pengi Rromani ship. “Rromane studiyi” sar ekh disiplino akademiko ankliste sar ekh spisifikno mal ando rodimos la shibako do multanes ande kezdiya le Rromane studiyange. Desar kodo vakto, barili and ekh zurali studiyaki mal kai lel and angali perspektivurya thai metodologiyi katar avre disiplinurya sar e sosyologiya, e antropologiya, e etnografiya, e siyentsiya politikalno, le studiyi migratsiyangi, le studiyi Diyasporake, le studiyi kulturalni, e studiya la muzikaki thai e studiya la Rromanya istoriyaki. Ages, o Rromano them si o mai baro minoriteto etnikalno ande Ivropaki Uniya. |
E Rromani shib si la pasha 80 diyalekurya thai le lingwisturya Gazhikane dikhenas pe late desar e deshuxtoto kenturiya. Kakale studiyi wazden but pushimata kai azban amen ages ande amari lumiya kai globalalisavol. Katar avel e Rromani ship? Si ekh diyalekto la Rromanya shibako kai del-pe duma savorrensa? Save diyalekturya si le mai buflyarde? Si prindjardi e Rromani shib sar chachuni shib? Trayil ekh natsiya Rromani?
E kultura Rromani si sar zurali thai diferentno sar le but zhene kai len la and angali. E moski traditsiya nikerel ekh zhivinde paramichyangi kultura, Devleske teksturya sar e Bibliya shai remon-pe akana Rromanes. Artisturya Rromane kerdine kontributsiyi kai spektakulurya thai dikhimaske arturya thai-vi ande literatura/chitomata, ande but modurya thai shiba.
Istorikalnones, Tolmacha sas le bi-vorbake, butivar bi-dikhle, kanalurya kai keren o podo ka ingerel o zhanmos hai ekspresiya kulturalno. Penge storiyi kuven-pe ande istoriyi la lumyaki le rodimata/eksploratsiya, komersiyo, kolonizatsiya hai marimos, kãwachin neve identitaturya ando diwano le thaneski/lokalno hai lumiyaki istoriyi.
|